کوزه / اودو / قاتام
ساز کوزه
کوزه، یکی دیگر از سازهای خودصدا یا همان ایدیوفون می باشد و اودو درام، نام دیگر این ساز با است و خاستگاه این ساز نواحی جنوبی ایران است و قاتام، (گاتام) نیز نام ساز دیگری است که مشابه ساز کوزه، و اصالتا هندی است. جنس قاتام از گل رس می باشد. ساز اودو را می‌توان سازی نیجریه‌ای دانست.
پیشینه کوزه و اودو
نخستین بار ساز اودو، توسط زنان “ایبو” (گروهی از مردم جنوب شرقی نیجریه) در مراسم‌ها و جشن‌های تشریفاتی نواخته می‌شده است. اودو، به معنای ظرف سفالین می‌باشد. همانطور که گفته شد می‌توان نیجریه را خاستگاه این ساز دانست. در حالیکه ساز کوزه، سازی ایرانی و مربوط به جنوب کشور می‌باشد. وجه مشترک هردو ساز این است که هیچکدام از آن‌ها در ابتدا در دسته سازها قرار نمی‌گرفتند. یکی کوزه و دیگری ظرفی سفالی بوده است. به مرور زمان مردم این نواحی دریافتند که می‌توان با ضربه سرانگشتان صدای قابل قبولی از آن‌ها استخراج نمود.
جنس ساز کوزه
جنس کوزه یا همان اودو درام، از سفال و یا سرامیک می باشد. نسخه قدیمی و کهن این ساز در ایران با نام “جهله” شناسه می باشد. جهله، در نواحی جنوبی ایران به ویژه بندرعباس طرفداران زیادی داشته است. البته در هرمزگان این ساز را با نام “جله” می‌شناسند.
خاستگاه کوزه
کوزه، سازی است که بیشتر در هرمزگان و در سیستان و بلوچستان شنیده شده است. ساز کوزه، در هرمزگان با سیستان و بلوچستان دارای تفاوت هایی است. از جمله جنس خاکی که برای پخت و ساخت کوزه بکار می رود در این دو بخش با یکدیگر متفاوت است. حتی نواختن کوزه و نحوه ریتم و ملودی برخاسته از آن در این دو بخش متفاوت از یکدیگر می باشد.
نواختن کوزه
مهم ترین اصل در نواختن ساز کوزه، آشنایی و تسلط نوازنده کوزه، بر اصالت ساز است. برحسب اصالت و هویت کوزه، آن را می بایست آن‌طور که شایسته است نواخت. این بدین معناست که همه سازهای کوزه به یک شکل یا حتی مشابه سایر سازهای کوبه ای دیگر نواخته نمی شوند و هریک متناسب با آنچه هست می بایست اجرا گردد.
ساز اودو
ساز اودو (UDO) : این ساز اصالتا نیجریه ای بوده و معمولا جنس اودو از خاک رس می باشد. ساز اودو شبیه یک کوزه آب است که 1 دهانه در بالا و یک حفره بر روی سطح جلویی ساز قرار دارد. نوازنده اودو می‌تواند با گذاشتن و برداشتن انگشتان خود روی حفره ساز، صدای هوف مانندی را پدید آورد. ساز اودو در میان مردمان نیجریه، دارای بیس اعتقادی و معنوی نیز است و به همین دلیل از سازهای مهم محسوب می‌گردد.
تکنیک اودو
ساز اودو توانایی منحصر به فردی در اجرای تکنیک های متفاوتی دارد. نوازنده اودو می تواند این ساز را ایرانی، هندی، و حتی افریقایی بنوازد. می‌توان ساز کوزه را برگرفته از نمونه ساز اودو نیجریه ای دانست.
صدای ساز اودو
آموزش اودو
امروزه علاوه بر آموزشگاه‌هایی که به تدریس ساز اودو می‌پردازند، پکیج‌های کمک آموزشی این ساز نیز وجود دارد. به عنوان مثال پکیج: The How to-of UDO یکی از پکیج‌هایی است که در کنار فراگیری آموزش این ساز نزد استاد، می‌توانید جهت ارتقاء نواختن از آن بهره جویید.
در تصویر زیر انواع اودو از لحاظ ظاهری قابل مشاهده است
قاتام
از سازهای کوبه ای هند ساز قاتام، می‌باشد. این ساز معمولا در دامان نوازنده قاتام قرار می‌گیرد. نواختن قاتام از طریق پاشنه دست و انگشتان صورت می گیرد. قاتام مشابه گلدان می‌باشد. قاتام، تنها 1 دهانه بالای ساز دارد.
تکنیک قاتام
این ساز دارای تکنیک‌های پیچیده و بسیار زیبا می‌باشد که می‌توان با فراگیری دقیق قاتام، سونوریته بسیاری زیبایی را پدید آورد. ناکفته نماند که منظور از سونوریته، خلق صدای بسیار شفاف و درست از نواختن ساز است. ساز قاتام برخلاف ساز کوزه و اودو، دارای پوست و حفره بر روی بدنه ساز نمی‌باشد. این ساز جزء سازهای باستانی و دارای قدمت هندوستان قرار دارد.
آموزش ساز کوزه
معمولا فراگیری آموزش کوزه در سه روش و مرحله انجام می‌گیرد. به باور بسیاری از اساتید ساز کوزه، بهترین فرم یادگیری کوزه فراگیری آموزش مباحث مربوط به قاتام هندی می باشد. پس از تسلط بر این مباحث، فراگیری اودو نیجریه ای و مباحث مرتبط مطرح است. در آخر و پس از گذران دو دوره نامبرده، آموزش کوزه (ایرانی) ملاک قرار دارد.
