دف

از سازهای کوبه ای و اصیل ایرانی میتوان به دف اشاره کرد. دف یک دایره بزرگ است که بر روی آن پوست نازکی کشیده شده، مانند پوست آهو و با ضرب انگشتان دست از خود صدا تولید میکند. اجزای آن شامل کلاف اصلی، پوست، حلقه ها، گل یخ ها. کمانه یک حلقه چوبی با عرض ۵ الی ۶ونیم سانتی متر است که این اندازه با توجه به زن و یا مرد بودن نوازنده متغییر است. کمانه به شکل دایره است و معمولا از جنس چوب می باشد، در پشت این چوب یک جای انگشت مشاهده می کنید که محل قرارگیری انگشت شست می باشد و به اصطلاح به آن شستی می گویند. کمانه به دو شکل وجود دارد، کمانه یک کمه و کمانه دو کمه.
کمانه یک کمه سبک تر و خوش دست تر بوده و از چوبی با قطر یک و نیم سانتی متر ساخته می شود. دو سر این چوب به گونه ای به هم وصل می شوند که کمانه شکل دایره به خود بگیرید. این کمانه به دلیل کم وزن بودن آن مناسب تر برای خانم ها می باشد. کمانه دو کمه از دو چوب با ضخامت و قطر نیم سانتی متر که بر روی هم دیگر پرس شده اند ساخته شده است. این کمانه سنگین تر از کمانه یک کمه می باشد اما مقاوم تر و محکم تر از آن است.

پوست روی ساز

پوست روی ساز معمولا از جنس طبیعی و یا مصنوعی می باشد. امروزه به دلایل مختلف بیشتر از پوست مصنوعی در ساز استفاده می کنند.از جمله دلایل این استفاده، نداشتن بوی نامطبوع پوست مصنوعی نسبت به پوست طبیعی است. پوست طبیعی معمولا از پوست بدن بز، گوسفند، آهو، میش و… تهیه میشود و به همین دلیل بسیار بوی نامطبوعی دارد و به دلیل تماس دست با آن، عامل بسیاری از بیماری ها می باشد. اما پوست مصنوعی بوی نامطبوعی ندارد، ایجاد حساسیت نمیکند، قابلیت کوک شدن و تغییر کوک دارد، دارای کوک ثابت می باشد و به دلیل کشش یکسان پوست کمانه تاب برنمیدارد. همه این موارد و بسیاری از موارد دیگر دلیل اصلی انتخاب پوست مصنوعی نسبت به پوست طبیعی می باشد.
از دیگر اجزا ساز می توان به حلقه ها و گل میخ ها اشاره کرد. در جدار داخل کمانه ساز یکسری میخ های قلاب مانندی تعبیه شده است که روی آن حلقه های سه تایی و چهار تایی با فاصله سه سانتی متر از پوست کمانه و یک سانتی متر از دسته پهلویی نصب و تعبیه شده است. نام دیگر این حلقه ها جلاجل می باشد.
گل میخ ها برای نگه داشتن پوست بر روی کمانه استفاده می شود. محل قرارگیری آن در قسمت پشت و در ضخامت یک و نیم سانتی متری می باشد. ظاهری شبیه پونز دارد و پوست را بر روی کمانه سفت و محکم نگه می دارد.

دایره

ظاهر این نوع ساز به ساز دایره زنگی قدیمی و ساز دایره دارد، تفاوت دف و دایره در ابعاد و صدای آن ها است. اندازه ساز دایره کوچک تر و صدای ساز دایره نازک تر است. قیمت ساز دایره از ۷۰ هزار تومان شروع شده و تا یک میلیون میرسد. دایره نوازی از قدیم در ایران رواج داشته و طرفداران ویژه خود را در کشورهای مختلف به ویژه آسیایی نظیر ایران، افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان و… دارد. تعداد زنجیرهایی که به دایره وصل می باشد کمتر بوده و از همین رو صدای نازک تری نسبت به دف از خود تولید میکند.
در کتب قدیمی در مورد این ساز آمده است که پایه اصلی مجالس عیش و نوش، عرفانی و ذوق بوده و در اصل برای حفظ و حمایت از ساز و حفظ وزن کارایی داشته است. در حال حاضر پیروان طریقت قادریه و آیین یارسان از گروه هایی هستند که از این ساز در مراسمات خود استفاده می کنند و از احترام خاص و ویژه ای برای آن برخوردارند. امروزه این ساز در میان بانوان کشورمان، ایران، بسیار پرطرفدارن شده است. از اساتید بزرگ این عرصه می توان به مرحوم خلیفه میرزا آغه غوئی، خلیفه کریم صفوتی، استاد بیژن کامکار، اردشیر فهیمی، استاد مسعود حبیبی و… اشاره کرد.

آموزش دف

آموزش دف نوازی سن خاصی ندارد. هر شخصی در هر سنی با توجه به علاقه ای که به این نوع ساز دارد میتواند به یادگیری این ساز اصیل بپردازد. این ساز به تقویت حافظه و توانایی ذهنی و همچنین هماهنگی دست و چشم کمک زیادی میکند. یادگیری ساز از سنین کودکی باعث پرورش هوش و شکوفا شدن استعدادهای کودک می شود. برای آموزش، ابتدا باید نت های دف را یاد گرفت. برای این یادگیری بهتر است به کلاس آموزشی دف و یا آموزش دف در منزل از طریق فیلم ها و سایت های آموزشی، فیلم های آموزش دف روزبه زرعی و…پرداخت، با پیشرفت فضای مجازی و دنیای اینترنت یادگیری هر برنامه و یا سازی درخانه به راحتی امکان پذیر می باشد. کلاس دف زنی در غرب تهران یکی از مکان های مناسب برای آموزش دف ساده و پیشرفته برای تمامی علاقه مندان به این نوع ساز در شهر تهران است. برای یادگیری نت دف میتوان از کتاب نت دف و آموزش نواختن که چه به صورت فایل در سایت ها و چه به صورت کتاب در کتابفروشی ها موجود است، استفاده کرد. 

نت

در کلاس های آموزشی و یا فیلم های آموزشی در ابتدا به شما خلاصه ای از آشنایی با این ساز و بعد آموزش نت خوانی دف را آموزش می دهند. نت خوانی از مهم ترین قسمت های یادگیری یک ساز می باشد. اگر خواندن نت ها را بلد نباشید، نمیتوانید ساز دلخواه خود را بنوازید.

برای بهتر یاد گرفتن این ساز و نت های آن ابتدا شروع به نت نویسی دف کنید، اسم نت های دف را که از استاد و یا فیلم های آموزشی یاد گرفته اید را با خود مرور و تکرار کنید. نوشتن نت دف و تمرین مداوم آن باعث میشود نت ها ملکه ذهن شما شده و مهم ترین اصل نواختن دف را که نت است به خوبی یاد بگیرید.
نمونه های زیادی از نت های دف موجود است از جمله نت دف مولودی، نت دف برای عروسی، نت های دف خانقاهی، نت دف محلی، نت دف دربندی و…
خانقاه محل عبادت و انجام مراسمات صوفیان است. بسیاری معتقد هستند دف نوازی سالیان دراز در قفل و زنجیر صوفیان و درویشان بوده است و این ظلمی آشکار در حق ساز قدیمی و اصیل دف می باشد. مقام های مختلفی از نت دف خانقاهی وجود دارد که به هرکسی آموزش داده نمیشود و مختصص قوم خود میدانند، اما این اصل اشتباه است و موسیقی و نت های دف چیزی نیست که در زندان دراویش باشد.